Cơ sở khoa học xây dựng Luật tổ chức Chính phủ theo Hiến pháp năm 2013

Chủ nhiệm: TS. Trần Anh Tuấn

Năm đăng ký: 2015

Năm nghiệm thu: 2016

Tóm tắt:

1. Mục tiêu: làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn làm cơ sở xây dựng Luật tổ chức Chính phủ theo Hiến pháp năm 2013.
2. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu của đề tài gồm có 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận xây dựng Luật tổ chức Chính phủ theo Hiến pháp năm 2013
   Chương 2. Thực trạng tổ chức và hoạt động của Chính phủ theo Luật tổ chức Chính phủ năm 2001
   Chương 3. Quan điểm và nội dung cơ bản xây dựng Luật tổ chức Chính phủ theo Hiến pháp năm 2013
   3. Nội dung chính của đề tài
a, chương 1, đề cập đến các vấn đề về các khái nhiệm cơ bản: Khái niệm Chính phủ, Khái niệm hành pháp chính trị và hành chính công vụ, Khái niệm quản trị quốc gia và quản lý nhà nước; Mô hình Chính phủ phổ biến trên thế giới: Chính phủ ở các nước theo chính thể cộng hòa nghị viện, Chính phủ các nước theo chính thể Cộng hòa Tổng thống, Chính phủ các nước theo chính thể hỗn hợp (Nghị viện Tổng thống), Chính phủ các nước theo chính thể quân chủ lập hiến, Chính phủ các nước theo chính thể cộng hòa dân chủ xã hội chủ nghĩa; Cơ cấu tổ chức của Chính phủ; Chức năng kiểm soát của Chính phủ đối với các chế định nhà nước khác (lập pháp, tư pháp);
Phân tích cơ sở pháp lý về Chính phủ trong Hiến pháp 2013, theo đó, quy định của Hiến pháp (sửa đổi) có một số điểm mới cụ thể như sau: Một là, Hiến pháp đã sửa đổi, bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ theo hướng khái quát, hợp lý hơn, phù hợp với vị trí hành pháp của Chính phủ (Điều 96). Hai là, Hiến pháp quy định rõ cơ cấu, thành phần của Chính phủ "gồm Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng Chính phủ, các Bộ trưởng và Thủ trưởng cơ quan ngang bộ". Ba là, Hiến pháp tăng cường vai trò, vị thế và trách nhiệm cá nhân của Thủ tướng Chính phủ (Điều 98). Bốn là, Hiến pháp tăng cường vai trò, trách nhiệm cá nhân của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ (khoản 1 Điều 99).
Nghiên cứu kinh nghiệm một số nước trên thế giới về tổ chức và hoạt động của Chính phủ và rút ra nhận xét như sau: Nhìn chung, Chính phủ các nước đều là một thiết chế thống nhất hai mặt, chính trị và hành chính, ý chí chính trị của quốc hội, của đảng cầm quyền chỉ có thể được thực hiện thông qua hoạt động của chính phủ, của bộ máy hành chính nhà nước. Quy chế pháp lý, vai trò thực tế, trình tự thành lập và hoạt động của chính phủ ở các nước được xác định trước hết bởi chính thể, bởi chế độ chính trị và thực tế đời sống chính trị các nước đó. Chế định về chính phủ, phương pháp, quy trình thành lập chính phủ đều do Hiến pháp của các nước quy định. Phương pháp và quy trình thành lập Chính phủ của các nước thường là bầu hoặc bổ nhiệm. Song, yêu cầu chung là Chính phủ và người đứng đầu Chính phủ phải được quốc hội tín nhiệm.
Về cơ cấu tổ chức của Chính phủ và tổ chức bộ máy hành chính: nhìn chung trong Luật tổ chức Chính phủ các nước không quy định cơ cấu cụ thể của chính phủ. Trong cơ cấu tổ chức của Chính phủ hầu hết các nước có Bộ và cơ quan ngang Bộ. Bộ máy hành chính các nước trên thế giới đều được tổ chức trên cơ sở những nguyên tắc mang tính chính trị như: đảm bảo sự lãnh đạo của đảng cầm quyền đối với bộ máy hành chính nhà nước, nguyên tắc tập trung dân chủ, pháp chế, kết hợp quản lý theo nghành với quản lý theo lãnh thổ; phân biệt quản lý nhà nước với quản lý sản xuất kinh doanh v..v.
b, chương 2 tập trung trình bày các vấn đề về đánh giá các quy định pháp luật về Chính phủ qua các giai đoạn; thực trạng tổ chức và hoạt động của Chính phủ theo Luật tổ chức Chính phủ năm 2001; từ đó, rút ra những vấn đề cần quan tâm khi xây dựng Luật tổ chức Chính phủ theo Hiến pháp năm 2013, đó là: (1)Về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ: Cần tập trung làm rõ những nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ trong việc kiểm soát của cơ quan hành pháp với cơ quan lập pháp và tư pháp theo hướng, kiểm soát giữa ba loại quyền là để tiến tới thống nhất quyền lực của nhân dân, chứ không phải tam quyền phân lập. Đồng thời, để tăng tính chủ động của hành pháp, cần quy định tính độc lập tương đối của Chính phủ trong quản lý, điều hành so với các thiết chế khác trong mối quan hệ công tác, trong chỉ đạo điều hành của Chính phủ, nhất là trong bối cảnh thế giới và trong nước có những biến động khó lường; quy định cụ thể hơn những việc Chính phủ, các thành viên Chính phủ phải chịu trách nhiệm và báo cáo trước Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; yêu cầu xem xét lại các bản án, quyết định của tòa án, kết luận điều tra, cáo trạng của Viện Kiểm sát nếu thấy vi phạm pháp luật…(2)Về thẩm quyền của Chính phủ, Thủ tướng, các Bộ trưởng: Làm rõ nguyên tắc hoạt động của Chính phủ, Thủ tướng, các Phó Thủ tướng và các bộ trưởng theo hướng: tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, tăng cường tính chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong tổ chức và hoạt động của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Đối với Bộ và Bộ trưởng, cần làm rõ vị trí, chức năng của Bộ, cơ quan ngang Bộ với tư cách là định chế giúp bộ trưởng thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong từng lĩnh vực. (3)Về phân công, phân cấp giữa Chính phủ với chính quyền địa phương: những việc gi cấp dưới làm tốt và hiệu quả thì phân cấp để cấp dưới làm; Chính phủ chỉ làm những gì liên quan đến thẩm quyền chung, mang tầm quốc gia; sự phối kết hợp giữa các địa phương trong việc quy hoạch, kế hoạch kinh tế - xã hội; phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương, từng địa phương phải rà soát các nhiệm vụ cho từng cấp chính quyền gắn với các điều kiện bảo đảm, thực hiện trên cơ sở sự phân công của Chính phủ và chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; trong nội dung phân cấp, cần lựa chọn các vấn đề cốt lõi, cơ bản giao cho các địa phương, tùy theo tình hình đặc điểm cụ thể của địa phương (các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khác với các tỉnh còn lại; miền núi khác với đồng bằng…).(4)Về cơ cấu tổ chức của Chính phủ:cơ cấu tổ chức bộ máy trong Chính phủ không nên quy định “cứng” trong Luật mà để Chính phủ đề xuất Quốc hội xem xét, quyết định thành lập, bãi bỏ phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội.(5)Về mối quan hệ công tác của Chính phủ. (6)Về chế độ thông tin của Chính phủ
c, chương 3, trên cơ sở xác định mục tiêu và các quan điểm cơ bản xây dựng Luật tổ chức Chính phủ, đề tài đề xuất những nội dung cơ bản về đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ trong Luật tổ chức Chính phủ năm 2015, về: Tính chất, vị trí, chức năng, trách nhiệm của Chính phủ; Về nguyên tắc hoạt động của Chính phủ; Về bộ máy của Chính phủ; Về hoạt động của Chính phủ; Về nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng; Về nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ và địa vị pháp lý của Bộ, cơ quan ngang Bộ; Về phân cấp của Chính phủ và Bộ, cơ quan ngang Bộ với chính quyền địa phương; Về quan hệ của Chính phủ với Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; Công tác thông tin truyền thông của Chính phủ.

Thành viên đề tài:

Từ khóa: