Công tác nghiên cứu khoa học, đặc biệt là khoa học tổ chức đã góp phần chuẩn bị luận cứ về lý luận và thực tiễn cho hoạch định chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước ở lĩnh vực tổ chức bộ máy nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức trong gần 25 năm qua ( từ khi Viện Khoa học tổ chức nhà nước mà tiền thân là Trung tâm Thông tin – Tư liệu thuộc Ban Tổ chức - Cán bộ của Chính phủ được thành lập ngày 01/12/1990) đã thật sự trở thành một chức năng nhiệm vụ, một lĩnh vực hoạt động quan trọng của Bộ Nội vụ và của nhiều cơ quan, tổ chức làm công tác tổ chức nhà nước ở các Bộ, ngành và các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Từ thực tế hoạt động của Bộ Nội vụ và Ngành tổ chức nhà nước từ khi thành lập (28/8/1945) chúng ta đã nhận ra công tác tổ chức nhà nước là một khoa học – đây là hoạt động của con người và sử dụng con người, nó rất phức tạp, cần phải có sự nghiên cứu một cách sâu sắc, xem xét toàn diện, chặt chẽ… Đồng thời phải luôn căn cứ vào thực tiễn, xuất phát từ thực tế cuộc sống, thực tế đất nước, cơ quan, địa phương, đơn vị để có những phương án, giải pháp, cách thức tổ chức hợp lý nhất; phải tích cực và kiên quyết đổi mới, động viên, khuyến khích tính năng động sáng tạo nhưng phải giữ nguyên tắc và quan điểm của Đảng. Công tác tổ chức rất rộng lớn, tác động tới nhiều mặt hoạt động của xã hội, đòi hỏi trong công tác phải giữ vững nguyên tắc, phải khách quan, thận trọng, phát huy dân chủ , dựa vào dân, tin vào cán bộ, động viên cán bộ phát huy tài năng sáng tạo để hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Chính vì vậy, khoa học tổ chức có vị trí, vai trò quan trọng trong tổ chức và hoạt động nhà nước, đặc biệt vai trò đó được thể hiện qua công tác tổ chức nhà nước. Công tác tổ chức nhà nước là lĩnh vực hoạt động không thể thiếu được đối với nhà nước. Công tác tổ chức nhà nước có ý nghĩa chính trị, pháp lý, khoa học và thực tiễn to lớn của công tác tổ chức nhà nước thể hiện ở chỗ, nó nghiên cứu và vận dụng  những quy luật, quan điểm, những nguyên tắc, những yêu cầu, những phương pháp của khoa học tổ chức vào giải quyết các nhiệm vụ đặt ra trong lĩnh vực tổ chức nhà nước, cụ thể là nó nghiên cứu và vận dụng những thành tựu của khoa học tổ chức đã đạt được vào việc xây dựng và hoàn thiện tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.

Công tác tổ chức nhà nước có nhiệm vụ áp dụng những quy luật, những nguyên tắc và khoa học tổ chức vào việc nghiên cứu đề ra mô hình tổ chức bộ máy nhà nước tối ưu, phân định, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ chế quản lý và điều hành bộ máy nhà nước; vào việc nghiên cứu xây dựng quản lý và sử dụng có hiệu quả đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm việc trong bộ máy nhà nước; vào việc nghiên cứu bảo đảm ngân sách, tài chính và các điều kiện, cơ sở vật chất, kỹ thuật cho các hoạt động của bộ máy nhà nước… Công tác tổ chức nhà nước là lĩnh vực hoạt động của nhà nước có tính chất khoa học, nó đòi hỏi giải quyết mọi vấn đề trong lĩnh vực này trên cơ sở khoa học, căn cứ vào các yếu tố khách quan. Như vậy, có thể khẳng định, khoa học tổ chức  có vị trí, vai trò quan trọng đối với công tác tổ chức nhà nước – một lĩnh vực hoạt động không thể thiếu được đối với nhà nước.

Đối với lĩnh vực cải cách hành chính, có thể thấy đa số các nội dung, nhiệm vụ của cải cách hành chính liên quan trực tiếp đến nội dung, nhiệm vụ của khoa học tổ chức, của công tác tổ chức nhà nước. Muốn cải cách, hoàn thiện bộ máy hành chính nhà nước, làm cho nó tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả cần phải vận dụng các quan điểm, nguyên tắc, yêu cầu, phương pháp của khoa học tổ chức trong xác định cơ cấu tổ chức, thiết kế tổ chức và cơ chế vận hành, hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương cũng như địa phương. Để cải cách chế độ công chức, công vụ, xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nhà nước cần phải vận dụng các quan điểm và phương pháp khoa học, tổ chức trong tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, bố trí, sắp xếp, sử dụng và quản lý cán bộ, công chức, viên chức. Trong xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, điều quan trọng nhất là phải điều tra, đánh giá, xác định được số lượng, chất lượng, cơ cấu, tiêu chuẩn chức danh, chức danh nghề nghiệp và vị trí việc làm của cán bộ, công chức, viên chức làm cơ sở để thực hiện việc sử dụng và quản lý, nâng cao chất lượng đội ngũ này. Đây là nhiệm vụ khó khăn, phức tạp, chỉ có thể giải quyết thành công nếu dựa trên cơ sở khoa học tổ chức. Để bộ máy hành chính nhà nước hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, ngoài việc xác định được cơ cấu tổ chức tối ưu, tuyển dụng, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có chất lượng, cần phải tổ chức khoa học lao động quản lý trong bộ máy hành chính nhà nước, xác định cơ chế quản lý và bảo đảm các điều kiện cần thiết cho bộ máy hoạt động . Tất cả các nhiệm vụ đó muốn thực hiện có hiệu quả phải căn cứ, phải dựa trên những nguyên lý, nguyên tắc, yêu cầu của lý thuyết tổ chức khoa học hành vi và lý thuyết tổ chức quản lý hệ thống. 

Trong gần 25 năm qua, các cơ quan, đơn vị trong Bộ Nội vụ và ngành tổ chức nhà nước, với cơ quan khoa học đầu mối là Viện Khoa học tổ chức nhà nước đã triển khai hàng trăm đề tài cấp bộ, hàng chục đề tài, chương trình, dự án, đề án cấp Nhà nước, cấp Bộ. Các hoạt động nghiên cứu được hướng trực tiếp vào chuẩn bị luận cứ khoa học phục vụ xây dựng các nghị quyết của Ban Chấp hàng Trung ương Đảng, nhiệm vụ của Chính phủ, chức năng của Bộ Nội vụ và ngành Tổ chức nhà nước về công tác tổ chức, cán bộ; xây dựng chính quyền địa phương cải cách hành chính, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Các hoạt động nghiên cứu khoa học đã từng bước tạo dựng nên hệ thống căn cứ khoa học cần thiết đáp ứng và góp phần nâng cao chất lượng tham mưu, chất lượng chính sách, pháp luật ở lĩnh vực tổ chức bộ máy, cán bộ, công chức, viên chức, xây dựng chính quyền địa phương, chính sách tiền lương, quản lý hội, cải cách hành chính…Cụ thể như sau:

Viện Khoa học tổ chức nhà nước đã phối hợp với các đơn vị thuộc Bộ đã chủ trì thực hiện 8 đề tài độc lập cấp nhà nước, gần 30 chương trình, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, 15 dự án điều tra cơ bản[1]. Các đề tài, dự án đã bước đầu làm rõ một số vấn đề  lý luận cơ bản của khoa học tổ chức, hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước đáp ứng yêu cầu xây dựng hệ thống hành pháp thống nhất, thông suốt, hiện đại; về cơ sở khoa học của tổ chức Bộ máy quản lý đa ngành, đa lĩnh vực; tổ chức chính quyền địa phương, xác lập đơn vị hành chính; về đổi mới cơ chế quản lý và tổ chức cung ứng dịch vụ công, đẩy mạnh xã hội hóa dịch vụ công; về thực trạng và yêu cầu đổi mới hệ thống thể chế quản lý cán bộ, công chức; phân định cán bộ, công chức với viên chức trong các cơ quan nhà nước; xác định vị trí việc làm, cơ cấu công chức; chính sách đối với đội ngũ cán bộ, công chức cơ sở; cơ chế, chính sách trọng dụng và đãi ngộ nhân tài trong nền công vụ; phương pháp đánh giá công chức…

Bên cạnh đó, Viện Khoa học tổ chức nhà nước và các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ đã triển khai thực hiện các dự án điều tra cơ bản, cung cấp thông tin, dữ liệu điều tra và cơ sở thực tiễn phục vụ trực tiếp cho hoạt động quản lý nhà nước của Bộ, ngành trong lĩnh vực tổ chức hành chính, sự nghiệp, quản lý cán bộ, công chức, viên chức như: Điều tra thực trạng về chức năng, nhiệm vụ các cơ quan hành chính nhà nước, tổ chức và hoạt động của UBND, HĐND và hệ thống chính trị các cấp, về phân cấp giữa chính quyền trung ương và địa phương, về chia tách đơn vị hành chính; thực trạng đội ngũ cán bộ công chức; viên chức; cán bộ công chức cấp xã; thực trạng, tổ chức, quản lý các đơn vị sự nghiệp công lập; thực trạng các hội và tổ chức phi chính phủ; thực trạng quản lý dịch vụ công; cơ sở dữ liệu cán bộ, công chức và cán bộ, công chức cấp xã.

Trên cơ sở kết quả các dự án điều tra và đề tài nghiên cứu khoa học, Viện đã xuất bản hàng chục cuốn sách; trong đó có những công trình được đánh giá cao như: Thực trạng chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và giữa Trung ương – địa phương. Các khuyến nghị, giải pháp (2002); Dịch vụ công – đổi mới quản lý và tổ chức cung ứng ở Việt Nam hiện nay (2007); Tổ chức Nhà nước Việt Nam (1945 – 2007); Đô thị Việt Nam hiện nay (2007)… Pháp luật về công chức, công vụ của Việt Nam và một số nước trên thế giới (2012), Những vấn đề cơ bản về quản lý hành chính nhà nước và chế độ công chức, công vụ (2012)…Ngoài ra, đội ngũ công chức, viên chức của Viện đã chủ biên hoặc tham gia biên soạn hàng chục cuốn sách và công  bố hàng trăm bài viết trên các báo, tạp chí, chuyên san, tham luận trong các cuộc hội nghị, hội thảo khoa học.

Viện đã phối hợp với các đơn vị tham gia giúp lãnh đạo Bộ Nội vụ xây dựng một số chủ trương, chính sách của Đảng như: chuẩn bị nội dung các Nghị quyết của Đảng về cải cách nền hành chính, tổ chức bộ máy nhà nước, phát triển đội ngũ cán bộ, công chức; tinh giản biên chế; biên soạn Đề án về kiện toàn chính quyền cơ sở nâng cao chất lượng hệ thống chính trị cơ sở (Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX); Báo cáo Ban bí thư về “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về xã hội dân sự ở Việt Nam”…Đề án và Nghị quyết số 08/2004/CP của Chính phủ về tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ và chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Chỉ thị số 05/2008/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc nâng cao hiệu quả sử dụng thời giờ làm việc của cán bộ, công chức, viên chức nhà nước; Đề án xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong Chương trình Tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001 – 2010 của Chính phủ; Đề án  thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường…; tham gia xây dựng Đề án đổi mới quản lý và tổ chức cung ứng dịch vụ công, dự án Luật Cán bộ, công chức và dự án Luật Viên chức; các đề án triển khai Luật cán bộ công chức (nâng ngạch cạnh tranh, phương pháp xác định vị trí việc làm và chính sách trọng dụng, đãi ngộ người có tài năng trong công vụ); Đề án tổng kết 30 năm đổi mới, Đề án đẩy mạnh chế độ công chức, công vụ; thí điểm tuyển chọn lãnh đạo cấp vụ, cấp phòng, văn hóa công sở…

Bên cạnh việc thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học và dự án điều tra, các hoạt động phổ biến khoa học cũng đã được chú trọng đẩy mạnh. Viện đã phối hợp tổ chức nhiều cuộc hội thảo khoa học trong nước và quốc tế góp phần phục vụ cho công tác nghiên cứu, xây dựng hoạch định chính sách và phổ biến các tri thức về khoa học tổ chức, tổ chức nhà nước và công vụ, công chức. Nhiều cuộc hội thảo về các chủ đề xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; vai trò chức năng của Nhà nước, Chính phủ trong chuyển đổi cơ chế, về cải cách tổ chức bộ máy, sắp xếp bộ máy nhà nước trung ương, địa phương, quản lý chính quyền địa phương…, cải cách chế độ công chức công vụ, cải cách chế độ tiền lương, chính sách đối với cán bộ chính quyền cơ sở đã được tổ chức. Để xã hội hóa, phổ cập tri thức về nhà nước, tổ chức bộ máy nhà nước, cải cách hành chính…, trong những năm qua, Viện đã biên soạn và xuất bản hàng chục đầu sách, hàng trăm tài liệu cung cấp cho cán bộ lãnh đạo, quản lý. Viện đã tổ chức biên soạn xuất bản, phát hành tờ “Thông tin cải cách nền hành chính nhà nước” để cung cấp thông tin, kinh nghiệm cải cách hành chính của các nước, đăng tải các chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách hành chính để phục vụ cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ xây dựng chính sách.

Những nỗ lực trong hoạt động thông tin, xuất bản đã góp phần phổ biến, nâng cao nhận thức của cán bộ công chức và nhân dân, phục vụ công tác quản lý của Bộ Nội vụ và công cuộc cải cách hành chính, xây dựng bộ máy nhà nước ta.

Các hoạt động hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học cũng được chú trọng đẩy mạnh. Viện đã tiến hành nhiều cuộc trao đổi, làm việc với các cơ quan khoa học, thiết lập được các mối quan hệ hợp tác trao đổi khoa học với nhiều cơ quan khoa học của một số nước như Hoa Kỳ, Canada, Pháp, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, một số đại sứ quán nước ngoài và tổ chức quốc tế như UNDP, WB, ADB…  Hợp tác, phối hợp hoạt động nghiên cứu khoa học trong nước cũng được chú trọng. Trong những năm qua đã quy tụ, huy động được đội ngũ các nhà khoa học của nhiều cơ quan khoa học trong nước, các cán bộ quản lý và hoạch định chính sách ở các Bộ, ngành làm cộng tác viên. Các hoạt động hợp tác, trao đổi thông tin đã tập hợp được trí tuệ, nâng cao chất lượng nghiên cứu, đề xuất, tư vấn thiết thực đối với các chính sách đổi mới bộ máy nhà nước.

Có thể nói đóng góp quan trọng của công tác nghiên cứu khoa học, đặc biệt là khoa học tổ chức vào sự nghiệp phát triển của Bộ Nội vụ, của Ngành được thể hiện ở các điểm sau đây:

- Chuẩn bị luận cứ khoa học phục vụ xây dựng chính sách pháp luật về bộ máy nhà nước, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và các lĩnh vực khác của Bộ và của Ngành.

- Góp phần đổi mới phong cách, tư duy lý luận, nâng cao trình độ của cán bộ, công chức, để làm tốt hơn công tác tham mưu, xây dựng chính sách và năng lực điều hành, tổ chức thực hiện.

- Tham gia phổ cập, xã hội hóa thông tin về tổ chức nhà nước, cải cách hành chính, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ, công chức, viên chức và nhân dân trên lĩnh vực này.

Trong thời gian tới, việc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XII của Đảng là một nội dung quan trọng và trọng tâm của công tác nghiên cứu khoa học; nhiều vấn đề liên quan đến công tác xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, triển khai Hiến pháp năm 2013, cải cách nền hành chính nhà nước, cải cách chế độ công chức, công vụ sẽ phải tiếp tục nghiên cứu và thực hiện. Trong bối cảnh đó, hoạt động nghiên cứu khoa học của Bộ Nội vụ, đặc biệt là khoa học tổ chức rất cần được quan tâm tăng cường nhằm đáp ứng và phục vụ có hiệu quả yêu cầu của thực tiễn thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về cải cách hành chính, công vụ, công chức, viên chức, hiện đại hóa nền hành chính, cải cách tiền lương, tổ chức bộ đa ngành, đa lĩnh vực, xây dựng chính quyền địa phương đô thị và nông thôn…Việc phát triển khoa học nhằm cung cấp luận cứ khoa học cho việc xây dựng chiến lược, thể chế, chính sách pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, góp phần thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ chính trị của Bộ Nội vụ trong thời kỳ tới.

ThS. Lê Anh Tuấn

 Viện Khoa học tổ chức nhà nước