Hoàn thiện cơ cấu tổ chức chính phủ đáp ứng yêu cầu quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả

Chủ nhiệm: ThS. Phạm Thị Thu Huyền

Năm đăng ký: 2024

Năm nghiệm thu: 2024

Tóm tắt:

Hoàn thiện cơ cấu tổ chức chính phủ đáp ứng yêu cầu quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả
Chủ nhiệm đề tài: ThS. Phạm Thị Thu Huyền
Năm nghiệm thu: 2024
Xếp loại: Đạt
1. Mục tiêu của đề tài
Nghiên cứu, làm rõ cơ sở khoa học, đề xuất cơ cấu tổ chức của Chính phủ Việt Nam giai đoạn 2026-2031 và các giai đoạn tiếp theo đáp ứng yêu cầu quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả.
2. Kết cấu của đề tài:
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 03 nội dung:
Nội dung 1. Một số vấn đề lý luận về cơ cấu tổ chức Chính phủ
Nội dung 2. Thực trạng cơ cấu tổ chức Chính phủ Việt Nam
Nội dung 3. Quan điểm, giải pháp và định hướng hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ đáp ứng yêu cầu quản trị quốc gia.
3. Những nội dung chính của đề tài
3.1. Chương 1 đề tài làm rõ những khái niệm cơ bản về Chính phủ, những yếu tố cấu thành của tổ chức Chính phủ, trong đó có cơ cấu tổ chức chính phủ; từ đó cũng đưa ra về mặt lý thuyết các bộ phận/yếu tố cấu thành trong cơ cấu tổ chức chính phủ gồm: 1) tổ chức bộ máy (gồm các bộ, cơ quan thuộc Chính phủ) và 2) tổ chức nhân sự (thành viên Chính phủ), Ngoài ra trong chương 1 còn trình bày khái quát về khái niệm, các đặc trưng của và các yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả đối với hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ. Theo đó, quản trị QGHĐHQ đặt ra yêu cầu chuyển đổi chức năng của Chính phủ, Chính phủ chỉ làm những gì thị trường không có khả năng đảm nhiệm, trọng tâm; cơ cấu Chính phủ phải đảm bảo tinh gọn, hiệu quả; cơ chế vận hành bộ máy của bộ, cơ quan ngang bộ phải đảm bảo thông suốt, nhanh nhạy, hiệu lực, hiệu quả; bảo đảm mở rộng sự tham gia của người dân.
Các yếu tố ảnh hưởng tới hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ hiện nay như: Chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ; Yếu tố chính trị-xã hội; Kinh tế thị trường; Yếu tố văn hóa, lịch sử, truyền thống của quốc gia.
Chương này còn trình bày kinh nghiệm trong cơ cấu tổ chức Chính phủ ở một số Quốc gia và rút ra bài học đối với Việt Nam như: Tổ chức các Bộ theo hướng thu gọn đầu mối và tinh giản; Tập trung quyền lực trong tay người đứng đầu chính phủ; Thành lập Nội các bên trong Chính phủ với tính chất là cơ quan tư vấn; Thành lập các cơ quan thuộc Chính phủ nằm ngoài cơ cấu Bộ để giải quyết những vấn đề chung thuộc thẩm quyền của Chính phủ; Thành lập các cơ quan giúp việc cho Chính phủ hoặc người đứng đầu Chính phủ....
3.2. Chương 2 đề tài trình bày thực trạng cơ cấu tổ chức Chính phủ Việt Nam từ năm 2007 đến nay, gắn trên 2 nội dung chính là: cơ cấu thành viên Chính phủ và cơ cấu tổ chức bộ máy. Qua phân tích, đánh giá những kết quả và hạn chế và nguyên nhân cơ bản trong cơ cấu tổ chức Chính phủ là:
Về kết quả: đã đề cao vai trò, trách nhiệm, nhiệm vụ quyền hạn của người đứng đầu; Cơ cấu tổ chức của Chính phủ đã được sắp xếp gọn hơn theo mô hình tổ chức Bộ quản lý nhà nước đa ngành, đa lĩnh vực; Phân định, làm rõ các vị trí, vai trò, trách nhiệm khác nhau của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ…
Về hạn chế: Về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ còn chưa rõ ràng; Về số lượng cấp phó còn nhiều; Việc sắp xếp lại các bộ thành các bộ đa ngành, đa lĩnh vực vẫn còn tính chất lắp ghép cơ học; Chức năng, nhiệm vụ của một số bộ, ngành còn chồng chéo…
Về nguyên nhân: chưa có sự nghiên cứu vững chắc, thuyết phục về một số mô hình tổ chức; Khuôn khổ pháp lý phân công, điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn quản lý nhà nước của bộ, cơ quan ngang bộ còn phân tán, thiếu ổn định; thiếu quyết tâm chính trị…
Chương hai còn trình bày những vấn đề đặt ra trong hoàn thiện cơ cấu Chính phủ ở Việt Nam trong bối cảnh hiện nay như: vấn đề chậm thu gọn đầu mối theo hướng tinh gọn, hợp lý; vấn đề làm rõ cơ sở luận cứ về mô hình tổ chức bộ đa ngành; vấn đề đánh giá lại mô hình tổ chức một số cơ quan trong cơ cấu Chính phủ, cơ cấu bộ, ngành.
3.3. Chương 3 đề tài làm rõ nội dung hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ đáp ứng yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả.
Các nội dung bao gồm: các quan điểm và nguyên tắc hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ, một số định hướng chung hoàn thiện cơ cấu tổ chức chính phủ, các giải pháp tổ chức thực hiện.
Nội dung chính tập trung vào các phương án kiện toàn cơ cấu tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ 2026-2031, trong đó, đề xuất về số lượng thành viên chính phủ; đồng thời đề xuất 2 phương án cơ cấu các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; bao gồm: phương án 1) Sắp xếp lại một số bộ có chức năng, nhiệm vụ liên quan trực tiếp với nhau, tạo sự liên thông trong hoạch định chính sách và quản lý nhà nước theo nguyên tắc đa ngành, đa lĩnh vực nhằm tinh gọn một bước cơ cấu tổ chức Chính phủ trong nhiệm kỳ mới 2) Tiếp tục duy trì cơ cấu như Chính phủ nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV nhưng trên cơ sở sắp xếp, điều chỉnh, hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và phương án. Đối với các cơ quan thuộc Chính phủ, Đề tài cũng đề xuất 02 phương án cũng theo hướng tương tự: Phương án 1) Thực hiện tinh gọn bộ máy thông qua đề xuất hợp nhất Đài tiếng nói Việt Nam và Đài Truyền hình Việt Nam; hợp nhất viện hàn lâm khoa học và công nghệ và Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam...; và phương án 2) Tiếp tục duy trì 8 cơ quan thuộc Chính phủ hiện hành, trên cơ sở hoàn thiện chức năng nhiệm vụ của từng cơ quan phù hợp hơn với tính chất và vị trí vai trò của cơ quan thực thi.
Chương 3 cũng trình bày một số định hướng hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ giai đoạn sau năm 2031 và tầm nhìn 2045. Trong giai đoạn này, việc hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ thực hiện trên cơ sở sắp xếp, hoàn thiện chức năng, tổ chức của các bộ ngành sau: 1) Ngân hàng nhà nước Việt Nam; 2) Cơ cấu lại Bộ Giáo dục và đào tạo, Bộ Khoa học và công nghệ; 3) Rà soát và cơ cấu lại chức năng, nhiệm vụ của một số bộ Công an, Nội vụ, Tư pháp; 4) Rà soát và cơ cấu lại chức năng, nhiệm vụ của Văn phòng Chính phủ theo hướng là cơ quan giúp việc cho Thủ tướng; 5) Nghiên cứu thành lập Bộ tình trạng khẩn cấp; 6) Tiến tới thành lập cơ quan thường trực của Chính phủ. Đồng thời trong giai đoạn này, đề tài cũng đề xuất việc nghiên cứu thành lập một số cơ quan thực thi thuộc Chính phủ giai đoạn sau 2031 (Uỷ ban cạnh tranh quốc gia trực thuộc Chính phủ, Uỷ ban quốc gia về an toàn thực phẩm – dược phẩm, Tái cơ cấu Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước thuộc Bộ Tài chính thành cơ quan thực thi thuộc Chính phủ).
Để thực hiện những đề xuất nói trên, Đề tài cũng trình bày 6 giải pháp tổ chức thực hiện những phương án, đề xuất nói, bao gồm: 1) Nâng cao nhận thức về sự cần thiết tất yếu phải hoàn thiện cơ cấu tổ chức của Chính phủ; 2) Tiếp tục đẩy mạnh công tác nghiên cứu và tổng kết thực tiễn; 3) Hoàn thiện thể chế liên quan đến tổ chức Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ; 4) Hoàn thiện cơ cấu tổ chức bên trong bộ, cơ quan ngang bộ; 5) Đẩy mạnh phân quyền, phân cấp cho Chính quyền địa phương; 6) Xây dựng mối quan hệ hợp tác, bình đẳng, công khai, minh bạch.