Chuyển đổi số quốc gia là quá trình phát triển tất yếu trên toàn cầu và Việt Nam cũng không thể nằm ngoài lộ trình ấy. Bài viết phân tích một số kinh nghiệm về chuyển đổi số ở khu vực công của một số quốc gia (Cộng hòa Liên bang Nga, Anh và Singapore) và định hướng giải pháp đối với Việt Nam trong thời gian tới.
1. Khái quát chung về chuyển đổi số
Trên thế giới hiện nay vẫn chưa có sự thống nhất chung về định nghĩa chuyển đổi số. Mỗi quốc gia tùy theo chiến lược phát triển kinh tế và xã hội mà đưa ra những định nghĩa khác nhau về chuyển đổi số.
Theo Gartner, một tổ chức tư vấn hàng đầu của Mỹ: Chuyển đổi số là việc sử dụng các công nghệ số để thay đổi mô hình kinh doanh và tạo ra những cơ hội doanh thu và giá trị mới.
Theo OECD: Chuyển đổi số là việc đề cập đến các ảnh hưởng tới nền kinh tế và xã hội của công nghệ kỹ thuật số.
Microsoft định nghĩa: “Chuyển đổi số là việc tư duy lại cách thức các tổ chức tập hợp mọi người, dữ liệu và quy trình để tạo những giá trị mới”.
Như vậy, một cách tổng quát: Chuyển đổi số (Digital Transformation) là quá trình sử dụng dữ liệu và công nghệ số để thay đổi tổng thể và toàn diện của cá nhân và tổ chức về cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất trên môi trường số với các công nghệ số. Các mô hình và quá trình kinh doanh số sẽ tái cấu trúc nền kinh tế. Chuyển đổi số là quá trình chuyển đổi ở cấp độ hệ thống nhằm thay đổi hành vi trên quy mô lớn. Bản chất của chuyển đổi số là sáng tạo.
Chuyển đổi số ở Việt Nam được xác định như sau: “Chuyển đổi số” là tiến trình một tổ chức tiến hoá bằng việc chuyển đổi nhận thức; hình thành văn hóa chấp nhận và thử nghiệm cái mới; áp dụng công nghệ số; thay đổi căn bản, toàn diện phương thức quản lý, vận hành và tạo ra giá trị mới. Bảo đảm an toàn, an ninh mạng là một phần xuyên suốt, không thể tách rời của chuyển đổi số. “Chuyển đổi số quốc gia” là tiến trình quốc gia phát triển công nghệ số, tạo dựng môi trường, hệ sinh thái số làm nền móng, kiến tạo thể chế và thúc đẩy chuyển đổi số trong mọi mặt của xã hội, giúp tăng mạnh năng suất lao động, tạo động lực tăng trưởng kinh tế mới. Chuyển đổi số Việt nam được thực hiện trên 3 trụ cột chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.
Nội hàm chuyển đổi số ở Việt Nam bao gồm các nội dung sau:
- Chuyển đổi số là vấn đề về thay đổi nhận thức và phương thức quản lý, vận hành, không phải chỉ là vấn đề về công nghệ.
- Chuyển đổi số liên quan đến cái mới, mô hình mới, mối quan hệ mới, chưa có tiền lệ, chưa có pháp luật điều chỉnh, có thể bị số đông phản đối.
- Chuyển đổi số liên quan đến dữ liệu, vì vậy, vấn đề quản trị dữ liệu là quan trọng.
- Chuyển đổi số cũng là sự chuyển dịch và tương tác lẫn nhau giữa không gian thực và không gian mạng, vì vậy, bảo đảm an toàn, an ninh mạng là điều kiện tiên quyết.
Cần phân biệt khái niệm số hóa và chuyển đổi số. Số hóa (digitization) dữ liệu là hình thức chuyển đổi thông tin từ dạng vật lý hay dạng tương tự (analog) sang định dạng số. Số hóa quy trình (digitalization) là việc sử dụng các dữ liệu đã được chuyển sang định dạng số để cải thiện quy trình nghiệp vụ của tổ chức đó. Như vậy số hóa, số hóa quy trình là một phần của quá trình chuyển đổi số.
Nền tảng cơ bản cho chuyển đổi số, bao gồm cả hệ thống khu vực công, là những thay đổi về công nghệ, khả năng và sự sẵn sàng của nhân viên để thực hiện chúng. Những thay đổi về công nghệ không chỉ được hiểu là hiện đại hóa và tạo ra một cơ sở hạ tầng kỹ thuật số thích hợp cung cấp khả năng sử dụng các công nghệ thông tin hiện đại. Điều quan trọng là phải thay đổi chính các khái niệm quản lý, tích cực đưa vào cách tiếp cận quy trình và thiết kế thực hành quản lý, các phương pháp hiện đại về "sản xuất tinh gọn", "tư duy thiết kế", v.v.
2. Kinh nghiệm của một số quốc gia về chuyển đổi số ở khu vực công
Trong khu vực công, việc sử dụng dữ liệu lớn một cách thành thạo sẽ tăng hiệu quả dự báo và hoạch định chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của các vùng lãnh thổ, và Internet vạn vật (IoT) sẽ cải thiện chất lượng của các quyết định quản lý bằng cách theo dõi các chỉ số và chỉ số đánh giá hiệu quả hoạt động của chúng. Nền tảng kỹ thuật số đang trở thành một hình thức hoạt động mới của các thể chế nhà nước, trong khi vai trò chủ chốt của chúng là tạo ra giá trị xã hội, là kết quả của việc thực hiện hiệu quả cơ chế đáp ứng nhu cầu của công dân. Do đó, chuyển đổi kỹ thuật số, ngụ ý một quá trình liên tục triển khai đa phương thức của công nghệ kỹ thuật số trong thiết kế, triển khai và vận hành các dịch vụ của khu vực công và tư, thay đổi hoàn toàn chúng, làm cho chúng được cá nhân hóa, không cần giấy tờ, không dùng tiền mặt, loại bỏ các yêu cầu về sự hiện diện vật lý, dựa trên sự đồng thuận của các bên, đã trở thành một giai đoạn phát triển tự nhiên của hệ thống hành chính công, bao gồm cả ở Nga.
2.1. Kinh nghiệm chuyển đổi số hành chính công ở Liên bang Nga
Ở Liên bang Nga, các lĩnh vực chính của chuyển đổi kỹ thuật số của các cơ quan chính phủ trong giai đoạn đến năm 2024 được nêu trong chương trình quốc gia "Nền kinh tế kỹ thuật số của Liên bang Nga", bao gồm 6 dự án liên bang, 60 chương trình cấp sở, một số tài liệu khái niệm về chuyển đổi cho chính phủ kỹ thuật số. Tuy nhiên, các chính quyền khu vực với các mức độ hiệu quả khác nhau sẽ đương đầu với các nhiệm vụ đặt ra trong khuôn khổ chuyển đổi kỹ thuật số. Điều này được khẳng định qua kết quả sơ bộ đánh giá mức độ trưởng thành kỹ thuật số của nền hành chính công tại các cơ quan cấu thành của Liên bang Nga, được thực hiện vào năm 2021 bởi Bộ Phát triển kỹ thuật số, Truyền thông và Truyền thông đại chúng của Liên bang Nga. Theo kết quả của nó, trong số 85 khu vực của Nga, chỉ có 9 khu vực, chủ yếu là khu vực lớn nhất, có thể được xếp vào loại "trưởng thành cao". Phần lớn các khu vực (62) có mức độ “trưởng thành kỹ thuật số” mức trung bình, trong khi 14 khu vực có mức độ thấp.
Sự không đồng bộ của quá trình chuyển đổi quy trình quản lý các khu vực của Liên bang Nga thành kỹ thuật số là do sự khác biệt về động lực của những thay đổi công nghệ, định hướng giá trị, văn hóa đang diễn ra ở chúng.
Sự phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật số ở các thực thể cấu thành của Liên bang Nga diễn ra không đồng đều dưới ảnh hưởng của cả đặc điểm lãnh thổ - tỷ lệ tin học hóa thấp, các hộ gia đình kết nối Internet trong nhóm dân số nông thôn già, ở các vùng dân cư thưa thớt và vùng sâu, vùng xa cùng với sự thiếu chuẩn bị về kỹ thuật của các tổ chức, bao gồm cả các cơ quan chức năng, để áp dụng các công nghệ và công cụ mới (Internet băng thông rộng, dịch vụ đám mây, hệ thống ERP, công nghệ RFID).
Một thành phần quan trọng khác của thay đổi công nghệ là khả năng làm việc với dữ liệu của các cơ quan chức năng. Các cơ quan chính phủ trong nước vẫn bị đặc trưng bởi các vấn đề về thu thập, lưu trữ, phân tích và ghi dữ liệu, tính không nhất quán và chất lượng dữ liệu thấp của chính phủ (kém tuân thủ các yêu cầu, chẳng hạn như tính nhất quán, tính đầy đủ, độ tin cậy, mức độ liên quan, v.v.). Điều này được xác nhận bởi dữ liệu của Bộ Phát triển Kinh tế Liên bang Nga, theo đó, kể từ năm 2018, đã có sự suy giảm trong hoạt động của các nhà xuất bản để đặt các bộ dữ liệu mới và đã đăng trước đó bộ dữ liệu không được cập nhật kịp thời. Nếu như năm 2017, các cơ quan chức năng lần đầu tiên công bố 8.219 bộ trên cổng dữ liệu mở, thì năm 2020 chỉ có 210 bộ, trong khi hơn 44% dữ liệu của năm 2021 hóa ra không liên quan.
Kiểm kê các quy trình quản trị, các thuật toán của chúng, tái cấu trúc bằng cách sử dụng cách tiếp cận thiết kế và quy trình, các phương pháp "sản xuất tinh gọn", "tư duy thiết kế", v.v. cũ ng là điều kiện tiên quyết cho quá trình chuyển đổi kỹ thuật số của các hệ thống kiểm soát. Hệ thống hành chính công trong nước có đặc điểm là nhân viên nhận thức chưa đầy đủ về bản chất của "các phương pháp quản lý mới" và việc áp dụng chúng còn yếu, bao gồm cả do thiếu sự hỗ trợ về phương pháp luận từ trung tâm liên bang trong quá trình thực hiện các dự án khu vực về kỹ thuật số nền kinh tế, mức độ tương tác thấp giữa các cơ quan liên bang và khu vực của Liên bang Nga, cũ ng như thực tế là không phải tất cả các công nghệ đảm bảo sự phát triển của nền kinh tế kỹ thuật số, chẳng hạn như blockchain, phương tiện không người lái, đều được tuân theo luật.
Điều kiện quan trọng tiếp theo cho sự phát triển kỹ thuật số của các cơ quan chính phủ là sự sẵn sàng và khả năng của các công chức trong việc thực hiện những thay đổi cần thiết. Trong thực tế, điều này thường bị cản trở do họ thiếu hiểu biết về những ý tưởng chính của việc chuyển đổi đang được thực hiện, sứ mệnh của các đơn vị của họ. Ví dụ, theo kết quả nghiên cứu của tác giả, hóa ra có ít hơn một phần ba số công chức được thăm dò ý kiến (27%) hoàn toàn ủng hộ ý tưởng thành lập "Chính phủ điện tử" ở Nga, mặc dù thực tế là nhu cầu phát triển các yếu tố của nó đã được tuyên bố cách đây 19 năm (năm 2002 trong chương trình mục tiêu liên bang "Nước Nga điện tử" (2002-2010)); (23%) cảm thấy khó trả lời câu hỏi tương ứng và tỷ lệ phần trăm còn lại được phân bổ cho những người ủng hộ việc đưa khái niệm này vào thực tiễn quản lý (46%) và không ủng hộ (4%). Ngoài ra, chính quyền khu vực đang gặp phải tình trạng thiếu hụt nhân sự có kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện những chuyển đổi đó.
Một mặt, sự tham gia của người dân vào các quy trình quản lý bị ảnh hưởng tiêu cực do mức độ thích ứng của các công nghệ kỹ thuật số không đầy đủ, đặc biệt là ở các vùng nông nghiệp xa xôi. Trong đó, việc không có đủ “nhu cầu kỹ thuật số” do dân số thiếu các kỹ năng và năng lực kỹ thuật số. Theo số liệu được trình bày trong bộ sưu tập "Các chỉ số của nền kinh tế số: 2021", vào năm 2020, trong số cư dân nước ta từ 15 đến 72 tuổi, chỉ có hầu hết 1/4 (26,1%) có kỹ năng kỹ thuật số ở mức cơ bản, chỉ 1/8 (12,1%) - cao hơn mức cơ bản, trong khi mức độ kỹ năng kỹ thuật số thấp là điển hình cho 40,1% cư dân Nga; tỷ lệ phần trăm còn lại được phân bổ giữa những người không sử dụng Internet trong một thời gian dài (03 tháng) - 20,0% và những người, theo các nhà nghiên cứu, thiếu kỹ năng kỹ thuật số - 1,6%. Hơn nữa, động thái của các chỉ tiêu này so với năm 2019 là không đáng kể và không vượt quá 2,5%.
Là một phần của phương pháp luận cho nghiên cứu này, khả năng gửi e-mail với tệp đính kèm đã được kiểm tra, cùng với các kỹ năng khác. Thực tế cho thấy, chỉ có 42,2% người Nga có kỹ năng này (và với sự khác biệt lớn giữa dân số thành thị và nông thôn, 47,1% ở những người sống ở thành phố so với 27,4% ở những người dân nông thôn). Tỷ lệ người Nga có thể làm việc với trình soạn thảo văn bản, sao chép hoặc di chuyển tệp, chuyển tệp giữa máy tính và các thiết bị ngoại vi thậm chí còn thấp hơn (lần lượt là 40%, 38% và 27%) [7].
Đối với sự quan tâm của các cơ quan chức năng trong việc sử dụng thông tin phản hồi để tăng cường lấy khách hàng (người dân) làm trung tâm, trên thực tế, bản thân các cơ quan chức năng thường không coi trọng ý tưởng về sự cần thiết phải tối ưu hóa các hoạt động của chính họ dựa trên yêu cầu của người dân trên các nền tảng chuyên biệt. Một số chuyên gia cũng chỉ ra sự khác biệt trong cách tiếp cận thông điệp kêu gọi công dân của chính quyền liên bang và khu vực, gọi đó là vấn đề chính của hệ thống làm việc với người dân hiện nay, dẫn đến tình trạng mất lòng tin của chính quyền địa phương và công chúng.
Ngoài ra, việc tối ưu hóa các quy trình hành chính trong quản lý hành chính nhà nước phải được thực hiện vì lợi ích của người tiêu dùng cuối cùng - xã hội. Việc tái cấu trúc đáng kể hệ thống vì lợi ích của người dân là không thể nếu không có sự tham gia của chính người dân.
2.2. Chương trình số hóa của Thư viện nước Anh
Thư viện của nước Anh là một thư viện quốc gia thuộc Vương quốc Liên hiệp Anh phục vụ toàn thể công chúng. Để giúp người dùng truy cập các bộ sưu tập số không ở đâu có, Thư viện đã phân loại yêu cầu theo nhóm người sử dụng để cung cấp dịch vụ số một cách phù hợp. Linh hồn của Thư viện là các bộ sưu tập đã được tích lũy từ hơn 250 năm qua với khoảng 150 triệu hiện vật đại diện cho các niên đại của lịch sử văn minh chữ viết và nhiều dòng tư tưởng của nhân loại. Hàng năm, có khoảng ba triệu hiện vật được bổ sung vào các bộ sưu tập bao gồm: bản thảo, tài liệu in, bản ghi âm và tài liệu số và luôn trong tình trạng sẵn sàng đáp ứng mọi lĩnh vực và đối tượng sử dụng.
Thư viện liên tục đổi mới sáng tạo thông qua hoạt động khai thác các bộ sưu tâp như nguồn tài nguyên quốc gia và thế giới. Số hóa là một phần quan trọng trong chiến lược tổng thể của Thư viện nhằm quản trị nguồn lực số như thu thập tài nguyên, bảo quản và lưu trữ tài liệu số để hỗ trợ người dùng truy cập ở thời điểm hiện tại và tương lai; xây dựng hạ tầng số và tài nguyên số phong phú.
Chiến lược số hóa của Thư viện như sau:
- Khai thác tối đa các bộ sưu tập số bằng cách nâng cao lượng truy cập, bao gồm hệ thống phòng đọc từ xa.
- Ưu tiên truy cập (phổ cập và nâng cao) tài liệu giáo dục, văn hóa hoặc khoa học được số hóa có giá trị tổng hợp so với các hợp phần khác, từ trong nước và quốc tế.
- Số hóa tài liệu gốc là một cách bảo tồn dành cho thế hệ người dùng trong tương lai.
- Bảo tồn bộ sưu tập bản ghi âm bằng công nghệ tương tự (analog).
- Tạo ra thu nhập từ những sản phẩm đáp ứng thị hiếu người dùng thông qua đối tác thực hiện hoặc tự triển khai; phù hợp với mục tiêu tối ưu hóa các kênh truy cập.
2.3. Kinh nghiệm về hành trình chuyển đổi số của Singapore
Hành trình chuyển đổi số của Singapore khởi đầu với việc số hóa, xây dựng cơ sở dữ liệu trên hệ thống máy tính ở những năm 1990. Năm 2017, Singapore thành lập Văn phòng Chính phủ số và Quốc gia thông minh, tạo nên sự thống nhất, đồng bộ và thông suốt trong chỉ đạo, vận hành. Với mục tiêu đầy tham vọng và hợp lòng dân, Singapore đã huy động cả hệ thống vào cuộc, quy tụ các chuyên gia công nghệ tầm cỡ, các nhân tài ưu tú, các doanh nghiệp và người dân cùng chung tay.
Chính phủ đóng vai trò dẫn dắt và then chốt trong công cuộc chuyển đổi số; đã xây dựng 11 hành trình dịch vụ với những tiện ích thiết yếu của người dân như làm cha mẹ từ lúc đứa trẻ sinh ra đến lúc học phổ thông, người lao đông tìm kiếm việc làm, chăm sóc sức khỏe… Người dân tham gia hầu hết các khâu làm nên sản phẩm và dịch vụ số với quy trình 05 bước chặt chẽ:
- Khảo sát và lấy ý kiến người dân;
- Thử nghiệm từ việc sử dụng của người dân;
- Đánh giá khiếm khuyết;
- Thiết kế lại;
- Hoàn thiện và thực hiện số hóa dịch vụ.
Đến năm 2020, Singapore có 90% dịch vụ công được cung cấp trực tuyến. Điển hình như ứng dụng “Cuộc sống Singapore” (LifeSG) đã nhận được sự quan tâm và tham gia nhiệt tình của đông đảo người dân. Dịch vụ số này tích hợp hơn 40 dịch vụ tiện ích như: đăng ký giấy khai sinh, trợ cấp trẻ em, tìm trường học tối ưu, về việc làm, các khóa học phát triển kỹ năng, thông tin về các chương trình, ưu tiên dành cho người cao tuổi…
Không dừng lại ở đó, nhằm gia tăng sự sẵn sàng tiếp nhận sản phẩm và dịch vụ số cho toàn dân, để không ai bị bỏ lại phía sau, Singapore đã triển khai chương trình “tiến tới số hóa” giúp người cao tuổi biết sử dụng các sản phẩm, dịch vụ số nhằm đem đến một cuộc sống với đầy đủ thông tin, tiện ích và sự hài lòng. Chính phủ thậm chí còn triền khai chương trình “một kèm một” để trang bị cho người cao tuổi kỹ năng sử dụng các sản phẩm và dịch vụ số.
Bên cạnh đó, Singapore còn hỗ trợ Doanh nghiệp trong việc chuyển đổi số: lập 23 bản đồ chuyển đổi số chỉ đường cho 23 ngành gồm cả lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ, bao phủ hầu hết các ngành chính, chiếm 80% GDP quốc gia.
3. Một số bài học rút ra cho quá trình chuyển đổi số ở Việt Nam
Với kinh nghiệm của một số quốc gia thành công trên thế giới như đã trình bày ở trên, có thể rút ra một số kết luận như sau:
Mô hình chiến lược chuyển đổi số của các nước được xây dựng theo nhiều cách khác nhau, tuy nhiên hầu như đều dựa trên một khung cấu trúc cơ bản, gồm: Tầm nhìn, các mục tiêu chiến lược cụ thể, các giải pháp, các hành động cụ thể.
Chuyển đổi số không phải là thêm một nhiệm vụ mới, mà là thêm một cách làm mới. Chuyển đổi số chính là dữ liệu, sử dụng dữ liệu để ra các quyết định. Chúng ta nên tiếp cận chuyển đổi số theo góc nhìn này. Do vậy, khi triển khai chuyển đổi số cần tập trung vào ba vấn đề: Nhận thức, Công cụ và Kỹ năng. Theo đó, giải pháp cần hướng đến là:
- Quá trình xây dựng và phát triển quốc gia nói chung, của khu vực công nói riêng là không thể thiếu được vai trò của người đứng đầu. Với việc tiếp cận, ứng dụng công nghệ ngang hàng với các nước phát triển trên thế giới thì việc chuyển đổi số sẽ không phải là bài toán về công nghệ mà là bài toán về nhận thức ở mỗi người, rất cần tìm lời giải phù hợp. Để thực hiện thành công vai trò dẫn dắt trong chuyển đổi số thì các cơ quan nhà nước phải thực hiện chuyển đổi số trước. Hay nói cách khác, phải thực hiện chính quyền số, tạo nên các nền tảng dữ liệu số để thực hiện công vụ, phục vụ nhân dân. Sự quyết tâm của lãnh đạo, nhận thức của người đứng đầu cơ quan, đơn vị đóng vai trò quyết định cho sự thành công của chuyển đổi số. Nhận thức đóng vai trò quan trọng, giúp cán bộ công chức của Bộ hiểu rõ, nhận thức rõ chuyển đổi số là gì, triển khai như thế nào. Nhận thức đã có thì cần kế hoạch hành động để triển khai các nhiệm vụ.
- Điều kiện quan trọng tiếp theo cho sự phát triển kỹ thuật số là sự sẵn sàng và khả năng của các cán bộ, công chức, viên chức trong việc thực hiện những thay đổi cần thiết. Do đó, cần các công cụ, cụ thể là các nền tảng số Việt Nam để hỗ trợ các cán bộ, công chức, viên chức trong công việc. Đồng thời, cần định kỳ tổ chức các lớp tập huấn giúp cho các cán bộ, công chức, viên chức sử dụng các công cụ, nền tảng ấy một cách thành thục, hiệu quả. Đó là kỹ năng.
- Cần bắt đầu việc chuyển đổi số bằng phương pháp với quy mô nhỏ - chuyển đổi từng phần. Quá trình chuyển đổi số là quá trình liên tục: thu thập dữ liệu, thay đổi cải tiến dựa trên dữ liệu này, tiếp tục thu thập dữ liệu từ sự thay đổi, tiếp tục chuyển đổi… và có thể áp dụng trong từng bộ phận nhỏ của tổ chức hoặc chỉ trong một số quy trình, thủ tục nhằm hạn chế thiệt hại khi mắc sai lầm.
Việc thường xuyên cập nhật, nắm bắt sự ra đời các công nghệ, dịch vụ mới sẽ hỗ trợ thực hiện các giải pháp ngắn hạn này.
- Chia sẻ thông tin, dữ liệu số và cộng tác cùng doanh nghiệp để giúp doanh nghiệp khai thác các giá trị dữ liệu số của cơ quan nhà nước, làm nền tảng thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi số. Chuyển đổi số không ai có thể làm riêng lẻ mà phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội. “Thành công đến từ chia sẻ, một vấn đề mới và khó ở chỗ này, nhưng có thể được giải quyết ở một chỗ khác. Sự chia sẻ có thể tạo ra sức mạnh, là lời giải đột phá cho các vấn đề chuyển đổi số mà một bộ, một ngành, một địa phương khác đang gặp phải”. Mỗi tổ chức, cá nhân đóng góp, chia sẻ một câu chuyện thì sẽ có một kho lời giải về chuyển đổi số Việt Nam. Mỗi câu chuyện đều làm rõ các vấn đề, cách làm hiệu quả, các bước triển khai, kết quả đạt được và bài học rút ra để các bộ, ngành, địa phương khác tham khảo. Kinh nghiệm từ quy trình lấy ý kiến đánh giá của người dân của Singapore đã minh chứng rõ điều này.
- Ngoài ra, việc tối ưu hóa các quy trình hành chính trong quản lý nhà nước phải được thực hiện vì lợi ích của người tiêu dùng cuối cùng - xã hội. Do đó, cần tạo sự sẵn sàng của người dân (kinh nghiệm từ Liên bang Nga) để tương tác với các cơ quan chức năng, bao gồm cả thông qua công nghệ thông tin, là một trong những yếu tố quan trọng quyết định tốc độ chuyển đổi đang được thực hiện./.
ThS. Trần Thị Thơ Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ
-------------------------------------
Tài liệu tham khảo:
1. Digital transformation of public administration in Russia, Viktor Zakharov, Boris Zalivanskiy, Viktor Sapryka and Elena Samokhvalova, Belgorod State University, 308015 Belgorod, Russia.
2. Văn hóa số, Nguyễn Đức Dũng, Nhà xuất bản thế giới, 2022.
3. Hành trình Singapore chuyển đổi số xây dựng quốc gia thông minh, TS Phạm Mạnh Hùng - TS Bùi Khắc Linh (Viện Kinh tế và Chính trị thế giới), https://vietnamnet.vn/hanh-trinh-singapore-chuyen-doi-so-xay-dung-quoc-gia-thong-minh-726538.html